Στις ισλαμικές χώρες είναι διαδεδομένη η έννοια του χαρεμιού. Στο μυαλό μας, το χαρέμι απαρτίζεται από πολλές γυναίκες που υπηρετούν και ικανοποιούν τον άντρα του σπιτιού. Ειδικότερα στη Δύση, οι ισλαμικές κοινωνίες παρουσιάζονται ως έντονα σεξουαλικές και ακόλαστες και το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της ακολασίας στο μυαλό του Δυτικού, είναι το χαρέμι.[1] Αυτά τα στοιχεία εμπεριέχουν μέσα τους φυσικά κάποιες αλήθειες αλλά όχι όλες. Η λέξη χαρέμι προέρχεται από την αραβική ρίζα h-r-m (στην αραβική γλώσσα οι βασικές ρίζες των λέξεων αποτελούνται από τρία γράμματα) που υποδηλώνει την απαγόρευση, καθώς απαγορευόταν στους άντρες να εισέρχονται σε αυτό. Στην οθωμανική αυτοκρατορία, τα σπίτια ήταν χωρισμένα σε χαρεμλίκ και σελαμλίκ. Το σελαμλίκ ήταν ο χώρος που κυκλοφορούσαν οι άντρες του σπιτιού, ενώ στο χαρεμλίκ οι γυναίκες αλλά και τα παιδιά. Το χαρεμλίκ απαρτιζόταν από τη σύζυγο ή τις συζύγους του άντρα, τις κόρες τους και τους γιους τους, αν βρισκόταν ακόμη σε παιδική ηλικία και εάν η οικογένεια που κατοικούσε στο σπίτι ήταν διευρυμένη, στο χαρεμλίκ έμεναν όλες οι γυναίκες της οικογένειας όπως γιαγιά, θεία, ανύπαντρες ή χήρες αδελφές[2]. Ένα σπίτι με χαρακτηριστικό διαχωρισμό είναι το σπίτι του Μοχάμεντ Άλι στην Καβάλα, το οποίο λειτουργεί και ως μουσείο και εκεί μπορούν να διακριθούν ξεκάθαρα οι χώροι που προορίζονταν για τις γυναίκες και αυτοί που προορίζονταν για τους άντρες. Παρατηρούμε, επομένως, ότι ο διαχωρισμός του σπιτιού ήταν μια πάγια τακτική και δεν αφορούσε μόνο το παλάτι του Σουλτάνου. Γενικότερα, παρόλο που η πολυγαμία επιτρεπόταν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη, καθώς σύμφωνα με το Κοράνι ο άντρας μπορεί να έχει έως 4 γυναίκες, αρκεί να είναι ικανός να τις συντηρεί με τον ίδιο τρόπο, γεγονός που καθιστά απαγορευτική την πολυγαμία σε όσους δεν είχαν το εισόδημα να συντηρήσουν παραπάνω από μία γυναίκες.
Όσον αφορά τον κυβερνήτη, δηλαδή τον Σουλτανο, τα πράγματα ήταν λίγο διαφορετικά. Στην αρχή της οθωμανικής αυτοκρατορίας, το χαρέμι του Σουλτάνου έμενε στο παλιό παλάτι, πολύ μακριά από το νέο παλάτι, δηλαδή το Τοπ Καπί. Αυτό συνέβαινε επειδή ο Μεχμέτ Β’ ο Πορθητής ήθελε να καταστήσει σαφή τον διαχωρισμό μεταξύ οικογένειας και διακυβέρνησης. Η κάθε γυναίκα του χαρεμιού μπορούσε να έχει μόνο ένα παιδί με τον Σουλτάνο, ώστε να μη δημιουργείται ζήτημα κατά τη διαδοχή. Στο χαρέμι διέμεναν η μητέρα του Σουλτάνου, Βαλιντέ Σουλτάν, που είχε τον υψηλότερο τίτλο, οι αδερφές του Σουλτάνου, οι γυναίκες του Σουλτάνου καθώς και οι σκλάβες που δίδονταν στον Σουλτάνο ως δώρο. Στο χαρέμι υπήρχε σαφής ιεραρχία που ξεκινούσε από τη μητέρα του Σουλτάνου. Περίοπτη θέση είχαν και οι αδερφές του Σουλτάνου, οι κόρες του καθώς και όλες οι Χασσεκί Σουλτάν, δηλαδή οι γυναίκες που είχαν σεξουαλική επαφή με τον Σουλτάνο. Επίσης υπήρχε η Κετχουντά Χατούν, γενική διευθύντρια του χαρεμιού και η Νταγιέ Χατούν που αποτελούσε τη γενική βρεφοκόμο. Όλες οι υπόλοιπες γυναίκες του χαρεμιού ονομάζονταν Τζαριγιέ, δηλαδή ακόλουθοι. Όλες οι γυναίκες του χαρεμιού, ακόμη και οι σκλάβες πληρώνονταν με ημερομίσθιο ανάλογα φυσικά με τη θέση, στην οποία βρισκόταν, ενώ λάμβαναν ειδική εκπαίδευση και ενίοτε μορφώνονταν. Οι μόνοι άντρες που επιτρεπόταν να εισέλθουν στο χαρέμι ήταν ο Σουλτάνος και οι ευνούχοι του παλατιού. Οι γυναίκες του χαρεμιού συχνά παντρεύονταν αξιωματούχους της πύλης και τα παιδιά αυτών των γάμων διέμεναν μαζί με τις μητέρες στο χαρέμι, το οποίο απαρτιζόταν από 200-300 γυναίκες. Αντίθετα με αυτά που πιστεύουμε στη Δύση, οι Σουλτάνοι είχαν συνήθως 2-3 γυναίκες, οι οποίες ήταν Χασσεκί Σουλτάν και είχαν σεξουαλικές σχέσεις μαζί του. Λέγεται ότι ο Σελίμ Γ’ ήταν αυτός με τις περισσότερες Χασσεκί Σουλτάν, δηλαδή 7, ενώ ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής ήταν μονογαμικός. Οι υπόλοιπες γυναίκες, επομένως, αν δεν παντρεύονταν με κάποιον αξιωματούχο περνούσαν τη ζωή τους στο χαρέμι χωρίς να έχουν επαφή με άντρες, θυμίζοντας πιο πολύ μοναστηριακή ζωή[3] παρά τη γενικότερη ακολασία που έχουμε στο μυαλό μας όταν ακούμε τη λέξη χαρέμι.
Επί Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή το χαρέμι έφυγε από το παλιό παλάτι και μεταφέρθηκε στο νέο, καθώς ο Σουλτάνος δεν ήθελε να κατοικεί μακριά από την αγαπημένη του, τη γνωστή σε όλους μας Χιουρέμ. Ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής είναι ο πρώτος Σουλτάνος που παντρεύεται σκλάβα, δηλαδή τη Χιουρέμ, η οποία πληρωνόταν με 2000 άσπρα[4] την ημέρα – να σημειώσουμε εδώ ότι ο Αγάς των γενιτσάρων την ίδια εποχή πληρωνόταν με 500 άσπρα την ημέρα. Η Χιουρέμ είναι η πρώτη μέχρι τότε που έκανε παραπάνω από ένα παιδιά με τον Σουλτάνο και ήταν τόσο ερωτευμένοι μεταξύ τους που στο παλάτι νόμιζαν ότι τον είχε μαγέψει!
Παρόλο που οι γυναίκες της εποχής παρουσιάζονται σήμερα ως άβουλες και μακριά από τις πολιτικές εξελίξεις, οι γυναίκες του σουλτανικού χαρεμιού επηρέαζαν τις πολιτικές εξελίξεις ενώ οι φιλανθρωπίες τους (ζακάτ) κοσμούν ακόμη ολόκληρο τον μουσουλμανικό κόσμο. Οι Βαλιντέ Σουλτάν και οι Χασσεκί Σουλτάν έχτιζαν με την περιουσία τους πολλά ευαγή ιδρύματα (βακούφια) όπως τζαμιά, λουτρά κτλ, ενώ συχνά έφτιαχναν ιδρύματα που παρείχαν προστασία και βοήθεια σε λιγότερο ευνοημένες γυναίκες της αυτοκρατορίας, και ιδιαίτερα της Κωνσταντινούπολης.
Αν η ζωή του Σουλτανικού Χαρεμιού σας εξάπτει την περιέργεια σας προτείνουμε το βιβλίο Perice, L. (1993). The Imperial Harem - Women and Sovereignty in the Ottoman Empire. Oxford : Oxford University Press, το οποίο κυκλοφορεί και στα ελληνικά με τίτλο «Το Σουλτανικο Χαρεμι Γυναικες και Εξουσια Στην Οθωμανικη Αυτοκρατορια» - PEIRCE P. LESLIE.
Yorumlar