Ποια είναι η σχέση της μετάφρασης με το Ισλάμ; Ιδιαίτερα όταν το βασικό βιβλίο των μουσουλμάνων, το κοράνι, θεωρείται ως ο πραγματικός λόγος του Θεού και άρα κανονικά θα έπρεπε να διαβάζεται πάντα στα αραβικά και να μην μεταφράζεται;
Αν και το παραπάνω ερώτημα αποτελεί ένα από τις πιο ενδιαφέρουσες προκλήσεις της φιλοσοφίας της γλώσσας, της μεταφρασιολογίας και της γλωσσοθεολογίας και θα μπορούσε να συνδεθεί με την «αγνή γλώσσα» (reine Sprache) του σπουδαίου Βάλτερ Μπένγιαμιν, σήμερα θα μιλήσουμε για ένα από τα πρώτα ή ίσως το πρώτο οργανωμένο εργαστήριο στον κόσμο, τον Οίκο της Σοφίας (Νταρ αλ Χακίμ), στο οποίο αναφέρεται εκτενώς ο EhsanMasood, «Επιστήμη και Ισλάμ».
Στο Orient Books ‘n Press ακούσαμε για πρώτη φορά για τον Οίκο της Σοφίας, σε ένα από τα καλύτερα –κατά τη γνώμη μας-μαθήματα που προσφέρει η σχολή μας, το μάθημα «Κοινωνιολογία της Μετάφρασης» του τμήματος Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας και έκτοτε ψάχνουμε πληροφορίες για αυτό το θέμα με ιδιαίτερο ζήλο.
Ο Οίκος της Σοφίας ιδρύθηκε γύρω στα 820, της κοινής χρονολογίας, κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Αββασιδών και άκμασε υπό την ηγεσία του Χαλίφη Αλ- Μαμούν. Στο Οίκο της Σοφίας μεταφράζονταν με μανιώδεις ρυθμούς όλη αρχαιοελληνική και ινδική σκέψη με σκοπό να μεταδοθεί και να διασωθεί η επιστημονική γνώση στο χαλιφάτο των Αββασιδών, οι οποίοι πλήρωναν αδρά τους μεταφραστές και χρηματοδοτούσαν τις ερευνητικές αποστολές με σκοπό την ανεύρεση νέων χειρογράφων προς μετάφραση, ακολουθώντας την επιταγή του προφήτη Μωάμεθ να αναζητούν «τη γνώση παντού ακόμη κι αν χρειαστεί να πάτε μέχρι την Κίνα».
Αυτό που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι οι επιστήμονες-μεταφραστές δούλευαν συλλογικά πάνω στα κείμενα και δεν τα μετέφραζαν απλά αλλά τα διόρθωναν και/ή έκαναν τις δικές τους προσθήκες, πιθανόν γιατί ήθελαν να δείξουν ότι ήταν σε θέση να εκτιμήσουν καλύτερα τα κείμενα αυτά αλλά και –σύμφωνα με τον Ehsan Masood «να δικαιώσουν την πολιτιστική τους κληρονομιά επί των αρχαίων Ελλήνων μετά την καταστροφή της Περσέπολης από τον Αλέξανδρο τον Μέγα το 330» (Masood, 2009).
Οι μεταφραστές δεν ήταν πάντοτε Άραβες ή μουσουλμάνοι, αλλά και αραβόφωνοι Εβραίοι και Χριστιανοί που έγραφαν στη συριακή-αραμαϊκή διάλεκτο, ενώ ανάμεσα στα πιο διάσημα μεταφρασμένα προς τα αραβικά έργα συγκαταλέγονται η φυσιολογία του ματιού του Γαληνού, το έργο του Ιπποκράτη, τα Στοιχεία του Ευκλείδη και η Αλμαγέστη (αραβοποιημένος τίτλος του Η μεγίστη) του αστρονόμου Πτολεμαίου.
Όσον αφορά στις μεταφραστικές τεχνικές ο ιστορικός Αλ Σαφαντί αναφέρει κατά τις μεταφράσεις είτε ένας όρος αποδιδόταν με τον ακριβή αντίστοιχό του στα αραβικά είτε γινόταν προσπάθεια να αποδοθεί η πρόθεση και ο σκοπός του πρωτοτύπου, αυτό δηλαδή που ο άγιος Ιερώνυμος και προστάτης των μεταφραστών στο Χριστιανικό κόσμο είχε ορίσει ως διαφορά ανάμεσα στο «γράμμα» και το «πνεύμα» του πρωτοτύπου. Με άλλα λόγια τη διαφορά ανάμεσα στην κατά λέξη και την ελεύθερη μετάφραση.
Συνειδητοποιούμε, λοιπόν, ότι ο Οίκος της Σοφίας δεν ήταν σημαντικός μόνο για τη μεταφραστική διαδικασία και την προαγωγή των θετικών επιστημών αλλά και για την ίδια την επιστήμη της μετάφρασης, η οποία ήταν οργανωμένη, λειτουργούσε βάσει προτύπων και θεωρούνταν αποδεκτή μέχρι να αντικατασταθεί/ διαψευστεί από κάποια άλλη μετάφραση. Επομένως, η ιστορία του Οίκου της Σοφίας δεν είναι μόνο σημαντική γιατί μετέφερε τη νέα επιστημονική γνώση στην αυτοκρατορία των Αββασιδών αλλά και γιατί έθεσε τα θεμέλια της επιστήμης της τεχνικής μετάφρασης πριν από μία περίπου χιλιετία. Με το πέρασμα των χρόνων όμως δεν ξεχάστηκε μόνο η συνεισφορά των λογίων του Ισλάμ αλλά και η μετάφραση ως επιστήμη φτάνοντας πλέον σήμερα να αναλωνόμαστε σε συζητήσεις για το αν η τεχνική μετάφραση είναι επιστήμη και αν θα πρέπει να διδάσκεται σε προπτυχιακό επίπεδο. Ως μεταφράστριες, όμως, εξετάζουμε την ιστορία κριτικά και έτσι μέσα στους λόγιους μεταφραστές του Ισλάμ ψάχνουμε να βρούμε την κληρονομιά του επαγγέλματός μας.
Comments